بازخوانى اقتصاد بهداشت

بازخوانى اقتصاد بهداشت
بهداشت و درمان یکى از نیازهاى اساسى و حیاتى هر جامعه و از جمله عواملى است که نقصان آن یکى از نقاط ضعف دولت تلقى شده و سبب نارضایتى وسیع اجتماعى مى شود. در گذشته اى نه چندان دور، دولتمردان و سیاستگذاران ، اغلب به بهداشت و درمان به عنوان مسأله اى اجتماعى مى نگریستند. حال آنکه نیاز دائمى و مستمر اقشار جامعه به خدمات بهداشتى و درمانى؛ افزایش سریع و اجتناب ناپذیر هزینه هاى خدمات پزشکى به دلیل توسعه ، تکامل و ورود فناوریهاى نوین و گران قیمت پزشکى ،مشکلات و تنگناهاى گروههاى کم درآمد در رابطه با دستیابى به خدمات بهداشتى و درمانى ؛ نقش حساس و انکار ناپذیر دولت در ارائه خدمات بهداشتى و درمانى ضرورى براى توده مردم ومهمتر از همه تأمین منابع مالى براى این قبیل هزینه ها، ضرورت توجه به رفتار اقتصادى در بهداشت و درمان و تحقیقات در این عرصه را نشان مى دهد.
اقتصاد بهداشت چیست؟ معناى کارآیى در اقتصاد بهداشت چیست؟
اقتصاد بهداشت که در میان رشته هاى گوناگون علوم پزشکى ، مراحل اولیه رشد خود را مى گذراند، عرصه اى است که ارتباط بین بهداشت و درمان و منابع مصرفى براى ارتقاى آن را مورد بررسى قرار مى دهد و فلسفه کاربرد فنون آن، تضمین برقرارى عدالت اجتماعى، توزیع منطقى و عادلانه منابع، حفظ اثربخشى خدمات و در اولویت قراردادن قشر آسیب پذیر و نیازمند جامعه است.
کارآیى اقتصادى ترکیبى از دو مفهوم است که یکى انجام فعالیتهاى مورد نظر با استفاده از کمترین منابع ممکن و دیگرى هدایت و تخصیص منابع به سوى فعالیتهایى با بیشترین بهره ورى است. یعنى ارزیابى این موضوع که کدام مداخله بیشترین دستاورد بهداشتى را براى سرمایه گذارى مفروض از منابع دارد تا بتوان روى آن فعالیت متمرکز شد.
روش اجرا و دستاوردها
این مطالعه که با تأکید بر مدیریت اقتصادى در بیمارستانها انجام گرفت، پاسخ به چهار پرسش اصلى و محورى را مورد توجه قرار داد:
- پژوهشهاى معتبر و علمى انجام گرفته در حوزه اقتصاد درمان در ایران کدامند؟
- مسائل اساسى موجود در حوزه اقتصاد در بخش بهداشت و درمان کدامند؟
- مهمترین عوامل کاهش کارآیى اقتصادى در بخش بهداشت و درمان ایران چیست؟
- مهمترین نتایج و دستاوردهاى علمى و کاربردى پژوهشهاى انجام شده براى بهبود کارآیى اقتصادى در بخش بهداشت و درمان چیست؟
تلاشهاى انجام شده براى پاسخ به سؤال اول به شناسایى حدود سه هزار گزارش پژوهشى اعم از پایان نامه، کتاب و مقاله منجر شد که تنها حدود ۵۰ عنوان (یک درصد) آنها مرتبط با موضوعات اقتصادى بهداشت و درمان بوده و در میان پژوهشهاى مرتبط نیز تعداد مطالعات مرتبط با ارزیابى کارآیى منابع به زحمت به تعداد انگشتان دست مى رسد و تأسفبارتر این که تاکنون به طور رسمى هیچ پژوهشى در نهادهاى پژوهشى و علمى معتبر براى ارزیابى علمى کارآیى مقایسه اى میان بیمارستانهاى بخش عمومى یا مقایسه بخشهاى عمومى و خصوصى صورت نگرفته است.
بررسى پژوهشهاى منتخب پاسخ سؤال دوم را در حد مسائل بدیهى علم اقتصاد دانسته طورى که حتى ضرورتهاى اولیه پژوهش در مسائل عمومى اقتصادى به دلیل فقدان رویکرد اقتصادى بر مدیریت بیمارستانها با بى توجهى کامل مواجه شده است.این پژوهش مهمترین مسائل شناسایى شده درمدیریت اقتصادى بیمارستانها را در سطح خرد، مسائلى در رابطه با بررسى قیمت تمام شده خدمات درمانى براساس حسابدارى صنعتى، تحلیل شرایط بازار درمان کشور و تعیین سهم هر بیمارستان، تحلیل شیوه هاى تأمین منابع مالى و تأثیر آن بر کارآیى بیمارستانها، طراحى و اجراى نظام بودجه ریزى عملیاتى در سطح بیمارستان، بررسى تأثیر سیاستهاى کلان اقتصادى بر عملکرد اقتصادى بیمارستانها، تدوین شاخصهاى محاسبه کارآیى در بیمارستانها و در سطح کلان مشکلاتى در زمینه تدوین نظام حسابهاى ملى بهداشت و درمان، تدوین نظام جامع آمار و اطلاعات، توزیع امکانات ، سهم بخش بهداشت و درمان از متغیرهاى کلان مثل بودجه عمومى دولت یا تولید ناخالص داخلى، تعیین روند عمومى شاخصهاى اقتصادى و مقایسه آن با روند شاخصهاى جهانى، بررسى مقایسه اى کارآیى اقتصادى در مناطق مختلف کشور و بررسى تأثیر نظام بیمه خدمات درمانى بر عملکرد اقتصادى بخش بهداشت و درمان کشور معرفى کرد. البته مسائل دیگرى هم وجود داشتند که ذکر تمامى آنها از حوصله این بحث خارج است.
پژوهشهاى مورد بررسى درپاسخ به سؤال سوم ، مهمترین عوامل کاهش کارآیى اقتصادى بیمارستانها را فقدان نظام ارجاع بیمار، فقدان پوشش بیمه اى مناسب، فقدان فرهنگ درمان سرپایى ، فقدان نظام آمار و اطلاعات بیمارستانى، فقدان نظام سطح بندى خدمات بیمارستانى و فقدان شاخصها و معیارهاى استاندارد ارزیابى عملکرد در سطح کلان و بخشى برشمردند، حال آن که در مصاحبه هایى که در زمینه علوم مدیریت و اقتصاد بهداشت و درمان با افراد صاحبنظر و نیزمدیران سطح بالاى کشور انجام شد، نظر بر این بود که نامناسب بودن سه عامل تحت عنوان نظام مدیریت پروژه هاى عمرانى؛ سیاستهاى پولى ، مالى و ارزى و نیز نظام بیمه اى بیش از همه ، باعث کاهش کارآیى شده است.
براى رفع مشکلات مذکور به منظور بهبود کارآیى اقتصادى در بخش بهداشت و درمان راهکارهایى در دو سطح خرد و کلان پیشنهاد شد که بعضى از آنها در سطح خرد شامل ایجاد نظام مدیریت مشارکتى از طریق تشکیل هیأت مدیره بیمارستانها، بهینه سازى ترکیب عوامل تولید (منابع مالى، نیروى انسانى، تجهیزات و...)، اصلاح شرح وظایف و اختیارات مدیران،طراحى مجدد کاربرى فضاهاى فیزیکى و به کارگیرى مؤثر دانش آموختگان مدیریت و در سطح کلان شامل تقویت نظام ارزیابى سیاستها و طرحها بویژه ارزیابیهاى قبل از اجرا، اجراى طرح سطح بندى خدمات بهداشتى و درمانى، طراحى و به کارگیرى نظام حسابهاى ملى در بخش بهداشت و درمان، ایجاد نظام فراگیر اطلاعات بیمارستانى، تدوین شاخصهاى استاندارد ارزیابى کارآیى، تصریح در ایجاد نظام جامع تأمین اجتماعى و ایجادنظام ارجاع بیمار است.
به طور خلاصه باید گفت تلاشهاى انجام گرفته دراین مطالعه براى شناسایى پژوهشهاى علمى انجام شده پیرامون کارآیى اقتصادى منابع در بخش بهداشت و درمان حاکى از آن است که اساساً رویکرد اقتصادى به مدیریت بیمارستانها در سطح بسیار نازلى بوده وهم در عرصه پژوهش و هم سیاستگذارى و اجراى سیاستها، این رویکرد به شدت مغفول مانده است. امید است دستاوردهاى تلفیقى این پژوهش ، بسترى مناسب براى سیاستگذارى هاى کلان اقتصادى در بخش بهداشت و درمان و اقدامات اجرایى وابسته فراهم آورد.